Beschrijving

Kleine, neoromaanse zaalkerk van 1871-1886 naar ontwerp van archictect H. Jaminé (Hasselt), die de oudere kerk van Heppeneert vervangt. Herstellingswerken en vergroting door H. Martens in 1892 en 1897-98.

Door de verwerving van het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Rust werd de kerk een belangrijk bedevaartsoord. Dit beeld was afkomstig uit de kapel van het Kapelhof te Elen, waar het op miraculeuze wijze aanspoelde uit de Maas. Tijdens de Franse periode verbergt pastoor A. Coopmans van Heppeneert het beeld, en plaatst het in 1801 in de Sint-Gertrudiskerk. Hoewel de bedevaart nog jarenlang naar Elen zou gaan, weet pastoor A. Froyen in 1883 van de kerk van Heppeneert het centrum van de devotie te maken.

De plattegrond beschrijft een schip van drie traveeën met een koor van één rechte travee met absis, een voorgebouwde westtoren met uitspringend portaal en geflankeerd door kwartronde kapellen, en een sacristie aan de rechter zijde van de rechte koortravee. Bakstenen gebouw onder zadeldaken (leien). Bakstenen plint met hardstenen lijst. Geprofileerde mergelstenen kroonlijst. De traveeën zijn gemarkeerd door bakstenen steunberen met twee versnijdingen, voorzien van hardstenen afdekking.

Rondboogvensters in een mergelstenen omlijsting, met mergelstenen maaswerk; in de middentravee een mergelstenen oculus. De toren is voorzien van vlakke baksteenpilasters; op de tweede bouwlaag, rondboogvensters in een mergelstenen omlijsting met zuiltjes op de posten; gelijkaardige galmgaten in de bovenste bouwlaag; ingesnoerde naaldspits (leien).

Gevelsteen met chronogram in de linkerzijgevel: GREGIS LABORE AC PASTORIS/ DAEMEN EXSTRUCTA (1872)(DOOR HET WERK VAN DE KUDDE EN DE ZORG VAN HERDER DAEMEN GEBOUWD). Portaal onder zadeldakje; rondboogportaal met mergelstenen booglijsten en dito zuiltjes als posten; rechthoekige deur in een geprofileerde, mergelstenen omlijsting; maaswerk in het timpaan. De apsis is voorzien van rondbooglisenen met mergelstenen imposten; mergelstenen oculi met vierpasmotief als vensters. De kapellen zijn voorzien van geprofileerde mergelstenen lijsten en elk een mergelstenen oculus met vierpasmotief. Sacristie van drie traveeën onder lessenaarsdak; getoogde vensters met geprofileerde bakstenen druiplijst; rechthoekige deur in een mergelstenen omlijsting met mijtervormige latei, waarboven een puntvormige gevelverhoging.

Bepleisterd interieur met neoromaanse muurschilderingen. Houten tongewelf tussen beschilderde rondboogvormige gordelbogen op vlakke pilasters. Houten kruisribgewelf boven de rechte koortravee; halve koepel boven de apsis.

Mobilair: Calvariekruis, gepolychromeerd hout (19de eeuw). Neogotisch hoofdaltaar door P. Peeters (Antwerpen), (1906); neogotische panelen vormen het huidige altaar, mogelijk afkomstig van de vroegere preekstoel; neogotische zijaltaren van gepolychromeerd hout; in het noordelijk zijaltaar het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Rust, een retabelfragment (eind 15de eeuw); in het zuidelijk zijaltaar, beeld van Sint-Gertrudis (16de eeuw). Neogotische biechtstoel. In de toren, doksaal met neogotische beschildering. Neogotische glasramen.

Exterieur: ingemetseld in de zuidelijke zijgevel van de toren, grafsteen van pastoor Lulsdorff († 1812); grafsteen zonder opschrift, voorzien van vijf ruiten en drie harten, volgens de legende de grafsteen van de Kaartridder: deze ridder zou gewoond hebben op het thans verdwenen Borchhof aan de Zanderbeek, zetel van het leen Roderborg, een ridderlijk laathof, beheerd door een meier; de precieze ligging is onbekend; de ridder zou door kaarten ten onder zijn gegaan en zijn ziel aan de duivel verkocht hebben, om ten slotte door Sint-Gertrudis gered te worden.

De kerk is omringd door het kerkhof.

Ten westen, recent bedevaartsoord. Klein park, een initiatief van pastoor A. Froyen eind 19de eeuw, met kruisweg in kapellen: bakstenen sokkel met hardstenen afwerking en hardstenen kapel met mergelstenen rondboognis; in de nissen de verschillende staties in reliëf (geglazuurde terracotta ?).